Περιοδική έκδοση του Κωνσταντίνου Κόντου (Άμφισσα, 1834 — Αθήνα, 1909), καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών στον τομέα των «ελληνικών γραμμάτων». Ο Κόντος ήταν ένας από τους σημαντικότερους κριτικούς φιλολόγους του 19ου αιώνα και κατά την πολύχρονη πανεπιστημιακή του διαδρομή ανέδειξε πολλούς επιφανείς μαθητές, όπως τον Γ. Χατζιδάκι, Σπ. Βάση και Θ. Κακριδή.

Λόγω των σπουδών του στο Leiden της Ολλανδίας με ειδικότερο πεδίο δράσης τις κλασσικές σπουδές και την ελληνική γλώσσα ήρθε σε στενή επαφή, φιλία και συνεργασία με γνωστούς επιστήμονες στην Κριτική του Κειμένου (textual criticism), όπως ο Carel Gabriel Cobet (Paris, 1813- Leiden, 1889) και ο Charles Badham (Ludlow 1813 — Sydney, 1884). Ως αποτέλεσμα των παραπάνω προέκυψε η έκδοση του «Λόγιου Ερμή», ο οποίος αποτελεί μια ανθολογία κειμένων και παρατηρήσεων που σχετίζονται με τη νέα ελληνική γλώσσα. Ο Κ. Κόντος εκτός από εκδότης είναι και ο κύριος συγγραφέας των άρθρων του περιοδικού με βασικό συνεργάτη τον C.G. Cobet.

Αν και, όπως δηλώνεται στο εξώφυλλο του πρώτου τεύχους, πρόκειται για ένα «Σύγγραμμα φιλολογικόν περιοδικόν τετράκις του έτους εκδιδόμενον», μόνο 4 τεύχη [Τ. 1, Tεύχος 1-3 (1866-1867], Τ. 5, Τεύχος 1 (1876)] έχουν εντοπιστεί σε διάφορες βιβλιοθήκες/συλλογές της χώρας μας (Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών, Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, Ελληνικό και Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο, Πανεπιστήμιο Κρήτης κλπ.) Τα τρία πρώτα τεύχη του περιοδικού εκδόθηκαν στο Leiden, ενώ το τεύχος του 1876 στην Αθήνα (Τυπογραφείο Θρασύβουλου Παπαλεξανδρή).

Για το τελευταίο τεύχος της ανθολογίας υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα επισκόπηση από τον Othon Reiman (1853-1891, γάλλο φιλόλογο με σημαντική αρχαιολογική έρευνα στα νησιά του Ιονίου, ο οποίος συνέβαλε με την κριτική και τα κείμενά του στην αναβίωση των κλασσικών σπουδών στη Γαλλία), στο γαλλικό περιοδικό Bul letin de correspondance hellénique , (1877), 1 (1-1), pp. 49-51 : Bul letin de correspondance hellénique , (1877), 1 (1-1), pp. 49-51 :

Αυτή η ανθολογία, η οποία είναι αφιερωμένη στον κο Corbet, αποτελεί μια προσπάθεια συνέχισης της παλιότερης ανθολογίας με το ίδιο όνομα, το οποίο εκδόθηκε στο Leiden (1866) από το κο Κόντο σε συνεργασία με τον κο Corbet (1). Το τεύχος που εκδόθηκε αυτό το καλοκαίρι αποτελείται από 2 μέρη. Το πρώτο (σ. 1-79) περιλαμβάνει μια σειρά από παρατηρήσεις που σχετίζονται με τη νέα ελληνική γλώσσα, οι οποίες έχουν ήδη δημοσιευτεί, αλλά με τρόπο πολύ συνοπτικό, στην εφημερίδα «H Κλειώ». Η ακαδημαϊκή μορφή της νέας ελληνικής γλώσσας δεν έχει ακόμη τελειοποιηθεί. Υπάρχουν περιοδικά και βιβλία γραμμένα στη Νέα Ελληνική γλώσσα όπου κανείς συναντά γλωσσικά λάθη, λίγο ή πολύ σημαντικά. Ο κος Κόντος αναφέρει ένα συγκεκριμένο αριθμό αυτών των λαθών και τα διορθώνει, μερικές φορές βασιζόμενος σε αρχές παλαιότερων συγγραφέων, ενώ άλλες με βάση τους κανόνες και τη διαίσθηση. Ιδού μερικά παραδείγματα που αλιεύσαμε από αυτή την ανθολογία: λάθη ορθογραφικά, για παράδειγμα φιλολόγος αντί για φιλόλογος (αρ. 48); έννατος αντί για ένατος (αρ. 6) —(2) λέξεις με λάθος δομή: σχεδιόγραμμα, τηλέγραμμα αντί για σχεδιογράφημα, τηλεγράφημα (αρ. 17); δημοκράτης, αριστοκράτης αντί για δημοκρατικός, αριστοκρατικός (αρ. 13) — (3) λέξεις χρησιμοποιούμενες με λάθος έννοια λιμοκτονώ, «πεθαίνω της πείνας» αντί για λιμοκτονούμαι (αρ. 11) — δομικές βαρβαρότητες: τουθ’ ένεκα (αρ. 8), μικρού δειν ο στρατός ν’ αποθάνη (αρ. 12) κτλ.

Το δεύτερο μέρος του τεύχους φέρει τον τίτλο Σύμμικτα Κριτικά. Είναι σπουδές για την κριτική κειμένου και τη γραμματική. Σε ένα αρχικό κεφάλαιο (σ. 80 και έπειτα), με αφορμή μια παράγραφο του Galien την οποία διορθώνει, ο κος Κόντος μιλάει για τη χρήση του όστις στη θέση του ός σύμφωνα με το Galien, για την επανάληψη του προηγούμενου με το σχετιζόμενο στο Galien και στους άλλους Έλληνες συγγραφείς, καταλήγοντας στη σύγχυση τύπων όπως εξίασιν και εξιάσιν στα χειρόγραφα; Το δεύτερο κεφάλαιο (σ. 89 και έπειτα) περιλαμβάνει μια μακρά και ενδιαφέρουσα μελέτη στα λάθη κειμένου που προκύπτουν από τη σύγχυση μεταξύ ε και αι; το τρίτο κεφάλαιο (σ. 176 και έπειτα) είναι αφιερωμένο στο ρήμα —εράν, «χύνω, εκκενώνω», το οποίο χρησιμοποιείται μόνο ως σύνθετο ρήμα.

Οι τελευταίες σελίδες του τεύχους (σ. 187 και έπειτα) περιέχουν κάποιες μεμονωμένες παρατηρήσεις: διόρθωση ενός σχολίου της Οδύσσειας, ένα άρθρο για τους τύπους (ανήκοντες στη μεταγενέστερη γλώσσα) εστακέναι (ενεργητική φωνή) και εστάσθαι, διόρθωση ενός χωρίου του Περίπλου της Θάλασσας του Βοσπόρου, άρθρο για τη λέξη διένεξη (=διαφορά), η οποία ανήκει στη βυζαντινή γλώσσα (σελ. 20 του τεύχους).
Σημειώσεις

  • Το παλιότερο Λόγιος Ερμής συνετέθη σε 3 τόμους των οποίων ο κος. Κόντος ανήγγειλε την επανέκδοση (με τις προσθήκες) σε 4 τόμους. Τα κύρια άρθρα τα οποία δημοσιεύθηκαν εκεί είναι: α) Δύο άρθρα του κου Κόντου (Προλεγόμενα…), όπου πολλά ερωτήματα σχετικά με την αττική διάλεκτο αναλύονται πλήρως. β) Διορθώσεις στο κείμενο του Αγίου Κλήμεντος της Αλεξάνδρειας (…) από τον M. Corbet. γ) Διορθώσεις στο κείμενο του Δίωνα Κάσσιου (…) από το κο. Naber.
  • Τα χωρία των αρχαίων γραμματικών που παρέχονται από τον κο Κόντο χάριν του τύπου ένατος (Ευστάθιος…) επιβεβαιώνονται από τις επιγραφές, δείτε για παράδειγμα Corp. Insc. Graec…. , όπου αυτή η ορθογραφία πιστοποιείται από το μέτρο; Έτσι και το ενενήκοντα …
  • Δημοκράτης και αριστοκράτης δε θα μπορούσαν να έχουν παρά την ακόλουθη έννοια: «αυτό που διοικεί το λαό», «που διοικεί την αριστοκρατία», έτσι όπως οι λέξεις democrate ή aristocrate σημαίνουν «κάποιος που είναι υποστηρικτής της δημοκρατικής διακυβέρνησης» ή «αριστοκρατικής».,

[Μετάφραση Δέσποινας Γκόγκου, ΒΚΠ, 2010]

Για περισσότερες πληροφορίες για το έργο του Κ. Κόντου και την έκδοση του «Λόγιου Ερμή» διαβάστε επίσης:

Γ. Μ. Σακορράφος, (1891), Κωνσταντίνος Σ. Κόντος, Κλειώ, 7, (15), σ. 225-226, http://xantho.lis.upatras.gr/pleias/index.php/kleio/article/v iew/39350

Ανωνύμου, (1909), Κωνσταντίνος Κόντος, Πινακοθήκη, 9, (103), σ. 127, http://xantho.lis.upatras.gr/test2_pleias.php?art=61867

Γ. Ν. Χατζιδάκιs, (1910), Λόγος επιμνημόσυνος εις Κωνσταντίνον Σ. Κόντον , Εκφωνηθείς εν Συνεδρία των εταίρων της εν Αθήναις Επιστημονικής Εταιρείας τη 21 Μαιου 1910, http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/8/1/e/metadata-414-0000002.tkl

Επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζει το σατυρικό άρθρο "Τα κακουργήματα της Αγγέλως (Μυθιστόρημα του οποίου δεν είνε συγγραφεύς, αλλ’ ήρως ο κ Κόντος)", που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Άστυ, Τομ. 2, Τεύχος 81, σ. 6-8, το 1887 από συγγραφέα με το ψευδώνυμο "Αββακούμ", το οποίο αναφέρεται στις "Γλωσσικές Παρατηρήσεις" του Κ. Κόντου.

Τέλος εκτενή αρθρογραφία του Κ. Κόντου μπορείτε να αναζητήσετε στην ψηφιακή συλλογή Πλειάς, όπου ευρετηριάζονται περισσότερα από 50 άρθρα του (Γλωσσικαί παρατηρήσεις, Ποικίλα φιλολογικά κλπ) σε σημαντικά περιοδικά όπως η Εστία και ο Παρνασσός.

Παναγιώτης Γεωργίου, ΒΚΠ, 2010